Lối sống về đêm và tác động tiêu cực đến viêm loét dạ dày tá tràng

Việc thức khuya, ăn đêm, làm việc muộn và duy trì nhịp sống đảo lộn có vẻ là “mốt” trong đời sống hiện đại nhưng lại là nguyên nhân khiến viêm loét dạ dày tá tràng trở nên phổ biến hơn, nặng hơn và dễ tái phát.

Viêm loét dạ dày tá tràng dễ tái phát do thói quen thức đêm

Viêm loét dạ dày tá tràng là gì?

Viêm loét dạ dày tá tràng là tình trạng tổn thương niêm mạc dạ dày (gastro) hoặc hành tá tràng (duodenum) gây ra vết loét, kèm theo phản ứng viêm tại chỗ. Vết loét xuất hiện khi sự cân bằng giữa các yếu tố bảo vệ (lớp nhầy, bicarbonate, tuần hoàn máu, tái tạo tế bào) và các yếu tố tấn công (axit hydrochloric, pepsin, vi khuẩn, thuốc) bị mất.

Viêm loét dạ dày tá tràng là tình trạng tổn thương niêm mạc dạ dày

Phân loại và diễn tiến

Viêm dạ dày cấp là tình trạng viêm đột ngột, biểu hiện đau, nôn, khó chịu, thường do ăn uống kích thích, nhiễm độc, hoặc dùng thuốc mạnh.

Loét dạ dày mạn là khi vết loét tồn tại kéo dài, thường có chu kỳ đau thuyên giảm và tái phát. Nếu không điều trị, loét có thể ăn sâu gây thủng hoặc chảy máu.

Viêm/loét hành tá tràng thường gây đau bụng sau ăn vài giờ và có xu hướng dễ đáp ứng điều trị hơn loét dạ dày do khác biệt về môi trường sinh hóa.

Cơ chế bệnh sinh căn bản

• Tăng tiết axit và pepsin: Khi dạ dày tiết quá nhiều axit hoặc pepsin hoạt động mạnh, niêm mạc dễ bị bào mòn.
• Giảm hàng rào bảo vệ: Lớp chất nhầy, prostaglandin tại niêm mạc giảm sẽ làm tổn thương dễ xảy ra.
• Nhiễm Helicobacter pylori (HP): HP là yếu tố phổ biến gây viêm mạn, làm rối loạn cơ chế bảo vệ, kích thích phản ứng viêm.
• Tổn thương do thuốc: NSAIDs (như ibuprofen, aspirin), corticoid có thể làm giảm prostaglandin và tổn thương niêm mạc.
• Stress và rối loạn thần kinh tự chủ: Kích thích thần kinh (vagus) và hormon stress làm tăng tiết axit và giảm tuần hoàn máu nuôi niêm mạc.

Triệu chứng thường gặp

• Đau hoặc khó chịu vùng thượng vị (trên rốn).
• Ợ hơi, ợ chua, buồn nôn, nôn.
• Đầy bụng sau ăn, ăn kém, chán ăn.
• Trong trường hợp nặng: nôn ra máu, đại tiện phân đen, hoa mắt chóng mặt (dấu xuất huyết tiêu hóa).

Ghi chú: Nội soi tiêu hóa là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất, cho thấy tổn thương thực tế và có thể lấy sinh thiết để tìm HP hoặc loại trừ u ác tính.

Tại sao lối sống về đêm ảnh hưởng mạnh tới viêm loét dạ dày tá tràng?

Lối sống về đêm gây hại cho dạ dày bằng nhiều cơ chế liên quan đến nhịp sinh học, cân bằng nội tiết, vận động tiêu hóa và hành vi ăn uống. Dưới đây là các cơ chế chính giải thích vì sao thức khuya và ăn đêm làm tình trạng viêm loét nặng lên:

Nhịp sinh học (circadian rhythm) và tiết dịch dạ dày

Cơ thể có chu kỳ ngày–đêm điều tiết hoạt động của nhiều cơ quan, trong đó có dạ dày. Ban đêm, khi cơ thể chuẩn bị ngủ, một số quá trình tiêu hóa giảm hoạt động; tuy nhiên, nếu bạn ăn muộn hoặc thức khuya, dạ dày có thể vẫn tiết axit trong khi không có thức ăn đủ để trung hòa. Kết quả: axit dư thừa bào mòn niêm mạc.

Rối loạn nội tiết: cortisol, melatonin và hệ thần kinh

Cortisol (hormon stress) tăng khi con người căng thẳng hay thức khuya kéo dài. Cortisol có thể làm rối loạn hàng rào niêm mạc và giảm khả năng chữa lành vết thương.

Melatonin, hormon điều hòa giấc ngủ, có tác dụng chống viêm và bảo vệ niêm mạc; khi ngủ muộn, melatonin giảm dẫn đến mất đi một cơ chế bảo vệ tự nhiên.

Thức khuya cũng làm mất cân bằng hoạt động của hệ thần kinh tự chủ (giai đoạn kích thích vagal/adrenergic), thúc đẩy tăng bài tiết axit.

Ảnh hưởng của ăn đêm và tư thế nằm

Ăn ngay trước khi ngủ khiến thức ăn còn trong dạ dày khi bạn nằm xuống, dễ gây trào ngược dạ dày–thực quản và tăng áp lực lên niêm mạc, làm gia tăng viêm.

Nằm sớm sau ăn còn làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, kéo dài thời gian axit tiếp xúc với niêm mạc.

Giảm tuần hoàn và tái tạo niêm mạc vào ban đêm

Ban đêm là thời gian cơ thể sửa chữa và tái tạo mô. Thức khuya kéo dài làm giảm chất lượng giấc ngủ, giảm quá trình tái tạo niêm mạc dạ dày — tức vết loét không có “thời gian” lành lại hiệu quả.

Thói quen kèm theo: caffeine, rượu, thuốc lá

Người thức khuya thường uống cà phê, nước tăng lực, đôi khi rượu bia — những chất này kích thích tiết axit, làm tổn thương lớp nhầy. Hút thuốc làm giảm lưu lượng máu tới niêm mạc, làm chậm lành vết loét.

Thức khuya kích thích tiết axit làm tổn thương dạ dày

Tác động lên hệ vi sinh đường ruột

Nhịp thức–ngủ đảo lộn làm thay đổi chế độ ăn và khả năng tiết dịch mật, men tiêu hóa — dẫn đến rối loạn microbiome ruột, có thể gián tiếp ảnh hưởng tới phản ứng viêm tại dạ dày và khả năng kháng nhiễm khuẩn như HP.

Tóm lại, thức khuya + ăn đêm = nhiều yếu tố tấn công dồn lên niêm mạc dạ dày đồng thời làm giảm các cơ chế bảo vệ và phục hồi, tạo điều kiện thuận lợi cho viêm loét khởi phát, nặng lên và khó lành.

Vì sao người trẻ (thanh thiếu niên, dân công sở trẻ) dễ mắc viêm loét dạ dày tá tràng do lối sống về đêm?

Trong vài thập kỷ gần đây, nhóm tuổi trẻ đang chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong số bệnh nhân bị các vấn đề dạ dày mạn. Có nhiều yếu tố xã hội, văn hóa và sinh hoạt giải thích điều này:

Lối sống làm việc – học tập muộn

Ngày càng nhiều nghề yêu cầu làm ca đêm hoặc hoàn thành deadline vào đêm khuya (freelancer, nhân viên IT, nhân viên marketing, bác sĩ nội trú, tài xế giao hàng...). Sinh viên ôn thi, làm bài tập, thức muộn. Việc này tạo thói quen hoạt động ban đêm kéo dài.

Văn hóa ăn uống nhanh, ăn đêm

Người trẻ ưa đồ ăn nhanh, đồ chiên rán, mì gói, lẩu nướng về đêm. Nhiều bạn coi ăn đêm là “giải trí” sau giờ làm. Thức ăn nhiều dầu mỡ và gia vị kích thích mạnh phản ứng acid và viêm tại niêm mạc. 

Sử dụng kích thích: cà phê, nước tăng lực, rượu

Để tăng hiệu suất làm việc, nhiều bạn uống cà phê đặc, trà sữa, nước tăng lực. Những đồ uống này làm tăng tiết axit, gây khó ngủ và tạo vòng luẩn quẩn: thức khuya → uống kích thích → dạ dày chịu tổn thương.

Thói quen dùng thuốc không có tư vấn y tế

Khi đau, nhiều bạn tự mua thuốc giảm đau hoặc thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) mà không biết về nguy cơ loét, đặc biệt khi dùng lặp lại hoặc kèm rượu.

Stress và áp lực tâm lý

Đồng thời với thức khuya, người trẻ đối mặt áp lực học hành, sự nghiệp, mối quan hệ — stress kéo dài là yếu tố độc lập làm rối loạn chức năng tiêu hóa và thúc đẩy loét.

Thiếu kiến thức chăm sóc sức khỏe

Nhiều người trẻ cho rằng đau dạ dày “bình thường” hoặc chỉ cần mua thuốc uống tạm, không đi khám chuyên khoa. Việc chậm trễ làm bệnh tiến triển nặng hơn.

Môi trường sống và vệ sinh

Sống tại nhà trọ nhiều người, dùng chung bát đũa, điều kiện vệ sinh không tốt làm tăng nguy cơ lây nhiễm HP — yếu tố gây loét dạ dày mạn tính.

Những yếu tố này cộng hưởng khiến người trẻ không chỉ dễ mắc bệnh mà còn có xu hướng bệnh nặng hơn, tái phát nhiều lần và khó điều trị dứt điểm nếu không thay đổi lối sống.

Tác hại lâu dài nếu duy trì lối sống về đêm khi đã có viêm loét dạ dày tá tràng

Nếu vẫn tiếp tục giữ lối sống về đêm trong khi đã có viêm loét, người bệnh đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng:

• Ổ loét tiến triển sâu, khó lành: Lớp niêm mạc bị axit tấn công liên tục sẽ dẫn đến loét sâu, ăn xuống lớp cơ, khó lành và dễ tái nhiễm.
• Xuất huyết tiêu hóa: Ổ loét ăn vào mạch máu có thể gây chảy máu trong dạ dày. Triệu chứng: nôn ra máu, phân đen, hoa mắt. Đây là tình trạng cấp cứu.
• Thủng dạ dày – viêm phúc mạc: Loét sâu có thể thủng thành dạ dày, dịch tiêu hóa tràn vào ổ bụng gây viêm phúc mạc, cần phẫu thuật khẩn cấp.
• Hẹp môn vị và suy dinh dưỡng: Sẹo sau loét co kéo có thể gây hẹp môn vị (khóa miệng dạ dày ra tá tràng), dẫn tới nôn nhiều, mất nước, điện giải rối loạn, sụt cân nặng.
• Ảnh hưởng tâm lý và chất lượng cuộc sống: Đau dạ dày kéo dài làm giảm năng suất làm việc, mất ngủ, lo lắng, rối loạn cảm xúc — càng kéo dài càng tạo vòng luẩn quẩn stress–dạ dày.
• Nguy cơ ung thư (vì viêm mạn kéo dài): Viêm dạ dày mạn tính, đặc biệt do HP hoặc viêm teo dạ dày thời gian dài, là yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ loạn sản và tiến triển thành ung thư dạ dày. Duy trì lối sống có hại là một phần trong bối cảnh tăng nguy cơ.

Viêm dạ dày mạn tính làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày

Biện pháp cải thiện tình trạng viêm loét dạ dày tá tràng — cơ bản, dễ thực hiện

• Đặt giờ ngủ cố định: Cố gắng ngủ trước 23h, ngủ đủ 7–8 tiếng nếu có thể.
• Hạn chế ăn sau 20–21h; nếu cần ăn đêm, chọn món nhẹ, tránh đồ chiên rán, cay nóng.
• Giảm caffeine/nước tăng lực vào buổi tối.
• Không nằm ngay sau khi ăn; chờ ít nhất 2–3 tiếng.
• Giảm stress: tập thở, đi bộ nhẹ, thiền 10–15 phút trước ngủ.
• Khám bác sĩ nếu triệu chứng kéo dài >2 tuần; tuân thủ phác đồ điều trị và kiểm tra HP nếu cần.

Bên cạnh việc điều chỉnh chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý, người bị viêm loét dạ dày – tá tràng cũng có thể tham khảo thêm các sản phẩm hỗ trợ từ thảo dược. Những sản phẩm được sản xuất tại nhà máy đạt chuẩn GMP-WHO, như thuốc dạ dày Nhất Nhất, đã được nghiên cứu và ứng dụng nhằm giúp giảm các triệu chứng khó chịu, hỗ trợ quá trình bảo vệ và phục hồi niêm mạc dạ dày, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.

Hãy nhớ: dạ dày là một cơ quan phải được “tôn trọng” theo nhịp sinh học của cơ thể. Thức khuya có thể đem lại thành tích công việc hay phút giây vui vẻ tạm thời, nhưng tổn thương mà nó gây lên dạ dày có thể kéo dài và nặng nề. Hãy quan tâm sớm — bảo vệ sức khỏe dạ dày hôm nay để tránh hệ quả đáng tiếc về sau.

BS Hoàng Hậu
Theo Giáo dục & Cuộc sống/Giáo dục & Thời đại
Link báo gốc: https://cuocsong.giaoducthoidai.vn/loi-song-ve-dem-va-tac-dong-tieu-cuc-den-viem-loet-da-day-ta-trang-n33728.html