Bài thuốc Tứ vật thang được ghi trong tác phẩm Thái bình huệ dân - Hòa tễ cục phương, được Danh y Chu Đan Khê dưới thời nhà Nguyên đặc biệt rất thường sử dụng.
Theo các tài liệu cổ, người ta cho rằng “Tứ vật thang” ra đời và được ghi trong quyển “Tiên thuật lý phương tục đoạn mật phương” của tác giả Lận Đạo Nhân đời cuối nhà Đường. Cũng có một số chuyên gia cho rằng, bài thuốc có nguồn gốc từ quyển “Kim quỹ yếu lược” của y gia Trương Trọng Cảnh thời Đông Hán.
Trong Giao ngải thang của Trương Trọng Cảnh, tác dụng chính là dùng để bổ huyết chuyên về các bệnh lý phụ khoa, nữ khoa.
Đến thời Bắc Tống, y học phát triển vượt bậc, Tứ vật thang bước sang một giai đoạn lịch sử mới, và cái tên "bổ huyết thánh dược" cũng được bắt đầu từ đó.
Từ vật thang gồm 4 vị thuốc chính: Đương quy, Bạch thược, Địa hoàng, Xuyên khung
Phân tích bài thuốc Tứ vật thang
Tứ vật thang là
bài thuốc trị chứng huyết hư, bổ huyết mà không trệ, hành huyết mà không phá, trong bổ có tán, trong tán có thu, được xem là phương thuốc quý giúp chăm sóc sức khỏe người dân hơn nghìn năm nay.
-
Quân - thần - tá - sứ trong Đông y
Đông y coi việc sắp đặt ngũ phối các vị thuốc trong bài thuốc giống như đạo quân thần. Theo đó, một bài thuốc trị bệnh sẽ bao gồm 4 thánh phần chính: Quân - thần - tá - sứ.
“Quân” là chủ dược, có tác dụng chính trong phương, có công năng chính, giải quyết triệu chứng chính của bệnh.
“Thần” bao gồm một hay nhiều vị có tác dụng hỗ trợ vị Quân, để giải quyết triệu chứng chính, đồng thời cũng có tác dụng giải quyết một khía cạnh nào đó của bệnh.
“Tá” có tác dụng phụ trợ cho quân dược và thần dược; giúp tiêu trừ, làm giảm độc tính và tác dụng phụ của quân dược. Sự đa dạng của phương thuốc thường phụ thuộc vào nhóm Tá.
“Sứ” là vị thuốc giúp dẫn thuốc vào kinh hoặc giải quyết một triệu chứng phụ của bệnh, cũng có khi mang tính chất hòa hoãn sự mãnh liệt của phương thuốc.
-
Vai trò khí huyết trong Đông y
Con người lấy khí huyết trong cơ thể làm gốc của hoạt động. Khí huyết có lưu thông thì âm dương trong cơ thể mới cân bằng, chức năng các tạng phủ mới bình thường.
Nếu sự lưu thông khí huyết bị trở ngại sẽ dẫn đến bế tắc, gây đau yếu “bất thông tắc thống”. Triệu chứng chính thường thấy là: Kinh nguyệt không đều, đau bụng vùng rốn, băng huyết, rong kinh, thai động không yên, sản dịch sau sinh không xuống hết, đau bụng sau sinh, sắc mặt nhợt nhạt, môi không tươi, lưỡi nhạt…
-
Luận giải công dụng bài thuốc Tứ vật thang
Tứ vật thang là một bài chữa về Thủ Thiếu âm, Túc Thái âm và Quyết âm (Tâm thống huyết, Tỳ sinh huyết, Can chứa huyết).
Các vị thuốc chính trong bài bao gồm: đương quy, thục địa, bạch thược và xuyên khung.
Theo đó, thục địa là “quân”, vào Tâm, Thận thấm nhuần cho huyết, có tác dụng thông Thận, quy kinh vào Tâm. Nhờ khí vị cam hàn mà trị khỏi chứng đau ở rốn, bổ âm, mát huyết, dội vào nguồn của huyết, có thể sinh được chân âm sau khi bị hư.
Bạch thược dùng làm “tá”, thông vào phần âm của các kinh Tâm, Can, Tỳ. Nhờ tính vị toàn hàn mà Bạch thược có tác dụng “hoãn trung”, phá huyết khỏi đau bụng bổ tỳ âm, liễm can huyết, điều hòa huyết ở mọi nơi, chữa huyết hư.
Xuyên khung có khí vị tân, ôn, thông suốt trên dưới, để vận hành phần khí trong huyết, dùng làm sứ, dẫn vào kinh quyết âm Tâm bào và kinh Can. Trên thời lên tới đầu và mắt, dưới thời xuống tới huyết hải. Xuyên khung là khí dược ở trong huyết, cổ vũ các loại âm dược dẫn trở lên. Nhờ khí vị phân tán, nên chữa được chứng đau ở xung quanh rốn, làm mát khí dương điều hòa huyết, vận hành huyết trệ (mà huyết trệ là do khí hư).
Tứ vật thang dùng một mình được xem là “Nữ khoa thánh dược”, chuyên về việc điều huyết can kinh cho phụ nữ.
Thuốc thường được dùng cho các chứng bệnh chị em như:
Kinh nguyệt không đều, vô sinh hiếm muộn, các vấn đề về khí huyết cả trước và sau khi sinh, da nám, khô da, tê chân, viêm xương...
Từ bài thuốc gốc, ngày nay, có thể gia giảm thêm nhiều vị thuốc khác nhau để mở rộng, tăng cường hiệu quả điều trị bệnh, ví dụ:
-
Để trị chứng khí huyết đều hư thường gia Nhân sâm, Hoàng kỳ.
-
Nếu có thêm huyết ứ có thể thêm Đào nhân, Hồng hoa, dùng Bạch thược thay Xích thược gọi là Đào hồng tứ vật thang
-
Huyết hư mà có hàn gia Nhục quế, Gừng nướng, nếu có nhiệt gia Hoàng cầm, Đoan bì, đổi Thục địa thành Sinh địa
-
Hành huyết thì bỏ Bạch thược đổi dùng Xích thược, còn muốn chi huyết thì bỏ Xuyên khung.
Các biến thể nổi tiếng nhất có thể kể đến là Bát trân thang (gồm Tứ vật thang với Kiện tỳ ích khí thang), Thập toàn đại bổ thang (gồm Bát trân thang với Hoàng kỳ, Nhục quế), Bổ can thang (gồm Tứ vật thang với Toan táo nhân, Mộc qua, Mạch môn, Chích cam thảo)...
Bổ huyết hoạt huyết tăng cường lưu thông máu giúp phòng tránh bệnh tật
Thuốc Hoạt huyết Đông y - Kế thừa tinh hoa bài thuốc bổ huyết cổ phương
Trải qua nhiều năm nghiên cứu, các thầy thuốc Đông y đã kết hợp bài thuốc Tứ vật thang với hai vị thuốc quý khác để tạo nên bài thuốc hoạt huyết, bổ huyết hiệu quả.
Ngưu tất có vị chua, đắng, tính bình, không độc, quy vào hai kinh Can và Thận, có tác dụng hoạt huyết thông mạch tán huyết ứ, dẫn huyết đi xuống, bổ can thận, cường gân cốt. Theo nghiên cứu hiện đại Ngưu tất còn có tác dụng điều hòa huyết áp và kháng viêm nhất định.
Ích mẫu được biết đến là một vị thuốc đầu bảng trong hoạt huyết điều hòa kinh nguyệt trong phái nữ. có khả năng trục ứ huyết, sinh huyết mới, hoạt huyết điều kinh
Sự kết hợp của “Tứ vật thang” cùng Ngưu Tất, Ích mẫu không những giúp bổ huyết mà còn hoạt huyết toàn thân, sinh huyết và điều hòa huyết dịch toàn cơ thể, phá ứ, giúp khí huyết thông suốt, cơ thể khỏe mạnh.
Hiện nay, bài thuốc hoạt huyết này đã được chuyển giao sản xuất trên dây chuyền công nghệ hiện đại tại nhà máy dược phẩm chuẩn GMP-WHO, tạo nên Thuốc Hoạt Huyết Đông y dạng viên nén tiện dụng.
Thuốc Hoạt Huyết Đông y dạng viên nén (ví dụ Hoạt Huyết Nhất Nhất) hiện có bán ở hầu hết các nhà thuốc trên toàn quốc, bạn có thể tham khảo sử dụng.
Dược sĩ Thu Hà
Theo Giáo dục & Cuộc sống/Giáo dục & Thời đại
Link báo gốc: https://cuocsong.giaoducthoidai.vn/tu-vat-thang-mot-nghin-nam-bo-huyet-thien-co-phuong-n26004.html
